1904-cü ildə kimya sahəsində Nobel mükafatçısı - UİLYAM RAMZAY(1852-1916)
23-03-2022, 22:15
Uilyam Ramzay Şotlandiyanın Qlazqo şəhərində anadan olmuşdur (1852-ci ilin oktyabrın 2-də).Təhsilini Qlazqo Akademiyasında alan Ramzay kimyanı öyrənməyi Qlazqo Universitetində Tomas Andersonun rəhbərliyi altında davam etdirmişdir. Sonra Tyubingen Universitetində Vilhelm Fittiqin rəhbərliyi altında aspiranturada oxumuşdu. “Toluol və nitrotoluol turşuları adlı dissertasiya müdafiə etmişdi.Qlazqoya Andersonun asistenti kimi dönür və Bristol Universitetində kimya professoru vəzifəsini alır (1879) və universitetin rektoru seçilir və eyni zamanda tədqiqatlarını davam etdirir (1881).
Ramzay London UniversitetininkimyakafedrasındaAleksandrUilyamsonuəvəzedir (1887).MəhsburdaRamzayözününəsaskəşflərinietmişdir. O, azotoksidlərihaqqındabirneçəmaraqlıməqalələrçapetdi(1885-1890)vəgələcəkdəistifadəetməküçünüsullarişlənibhazırlandı. Bu işlərləəlaqədarRamzay Lord Relleyinmühazirəsinəqatıldı (1894-cü ildəaprelin 19-da).Relleysüniyollaalınmışazotiləhavanındigərkomponentlərininkənarlaşdırılmasıiləalınanazotunsıxlıqlarıarasındafərqolduğunusöyləyirdi.QısadiskusiyadansonraRamzayvəRelleybuhadisənibirgəöyrənməyirazılaşdırdılar.AvqustdaRamzayRelleyəməlumatverdiki, o, havanınəvvəllərməlum olmayankomponentiniaşkaretmişdirki, bukomponentçoxgüman ki, kimyəvireaksiyayagirmirvəRamzaybuqazı “arqon” adlandırmışdı. Sonrakıillərdə o, neon, kriptonvəksenonkimiqazları da kəşfetmişdi. Ramzayhəmçinin, əvvəlləryalnızGünəşspektrindəmüşahidə olunmuş, ammaYerdəmüşahidəolunmamışheliumu da havadanayırdı.
Ramzaymolekulyarfizikailədəməşğulolmuş, brounhərəkətlərini, maddələrinkritikvəziyyətlərinitədqiqetmişdi. O, sinkin atom çəkisinimüəyyənetdi (1884). Ramzayasetilendənvəhidrogensianiddənpiridinisintezetmiş (1887) vəmayeninsəthigərilməqiymətinəəsasənonunmolekulçəkisinitəyinetməküsulunutəklifetdi (1883).Ramzaykimyəvibiliklərintoplanmasına, öyrənilməsinəvəsənayeninbuyaxuddigərsahəsindətətbiqinəçoxböyükönəmverirdi.Böyükaliməsərlərininbirindəyazırdı: “O xalq, o ölkəki,kimyanıninkişafındabaşqalarınınönünəkeçəcək , o ümumimaddirifahbaxımından da onlardanöndəolacaq”
Uilyam Ramzay təsirsizqazlarınkəşfinəgörə Nobel mükafatıalmışdır (1904). Ramzayçoxmüxtəlifsahəlimaraqdairələrinəmalikidi: Qərbinqədimvəmüasirdilləriniyaxşıbilirdi, rəsmçəkirdi, skripkadavəfortepianodaçalırdı, ədəbiyyatın, təsvirisənətin, musiqinindərinbilicisiidi, yaxşırəqsedirdivəidmaniləməşğulolurdu. Tennis oynamağı, yaxtadaüzməyi, velosipedsürməyisevərdi.
RamzayradioaktivşüalanmanəticəsindəburunboşluğundaəmələgələnxərçəngxəstəliyindənQlazqodavəfatetmişdir(1916-cı iliyulun 23-də).
Əli ZALOV,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
Analitik və üzvi kimya kafedrasının müdiri,
kimya elmləri doktoru,
Azərbaycan Respublikası qabaqcıl təhsil işçisi
Geri qayıt