1905-ci ildə kimya sahəsində Nobel mükafatçısı - İOHANN FRİDRİX VİLHELM ADOLF FON BAYER(1835-1917)
Iohann Fridrix Vilhelm Adolf fon Bayer Prusiya ordusunun zabiti, coğrafiya və atmosferdə işığın sınmasına aid elmi işlərin müəllifi olmuş İohan Yakob Bayerin böyük oğlu idi.
Bayer Fridrix Vilhelmin gimnaziyasını bitirdikdən sonra Berlin Universitetinə daxil olur (1853) və iki il ərzində riyaziyyat və fizikanı öyrənməklə məşğul olur. Bir il orduda xidmət etdikdən sonra Heydelberq Universitetinin tələbəsi olur və Robert Bunzenin rəhbərliyi altında kimyanı öyrənməyə başlayır. Əvvəlcə o, fiziki kimya ilə məşğul olur, amma, sonra üzvi kimya ilə maraqlanaraq Fridrix Avqust Kekulenin Heydelberqdəki laboratoriyasında çalışır. Burada Bayer arsenin üzvi birləşmələrinin öyrənilməsi sahəsində tədqiqatlar aparır və bu isə görə ona doktorluq dərəcəsi verilir.
O, iki il ərzində Kekule ilə birlikdə Belçikada Qentsk Universitetində çalışır (1858-1860), sonra Berlinə qayıdır və Berlin ali texniki məktəbində kimyadan mühazirə oxuyur. SonralarBayer Strasburqa köçür və Strasburq Universitetinin professoru olur (1872).
Yustus fon Libix öldükdən sonra Bayer bu məşhur üzvi kimyaçının sələfi olaraq Münxen Universitetinin kimya professoru vəzifəsini tutur (1875).
Bayerin 50 yaşı tamam olan gün onun Almaniya qarşısındakı böyük xidmətləri nəzərə alınaraq ona irsi titul verilir (1885).
Onun elmi işləri əsasən sintetik üzvi kimyaya və stereokimyaya aid olmuşdur. Bayerin ilk əhəmiyyətli işi XIX əsrin 50-ci illərinin sonunda Bunzenin laboratoriyasında aldığı ən sadə arsen üzvi birləşmələrin tədqiqatına həsr olunmuşdu. Bayer barbitur turşusunu və barbituratları kəşf etmiş (1864), indiqonun reduksiyası ilə izatın almışdır (1866). Ammonyakın asetaldehid ilə kondensasiyasını apararaq Q.E. Armstronq ilə eyni zamanda benzolun sentrik formulunu təklif etmişdir.
Struktur nəzəriyyəsinə sis-trans-izomerliyi daxil etmiş (1888), bir sıra terpenlərdə sis-trans izomerliyi müşahidə etmişdir (1896). O, “üzvi kimyanın inkişafinda və üzvi boyalar və hidroaromatik birləşmələr sahəsində işləri sayəsində kimya sənayesinin inkişafında xidmətlərinə görə” Nobel mükafatına layiq görülmüşdür (1905).
Alman kimyaçılar cəmiyyəti Adolf fon Bayerin adına mükafat və medal təsis etmişdir(1911). 1835-ci ildə oktyabrın 31-də Berlində anadan olan Bayer 1917-ci ilin avqustun 20-də elə orada da vəfat etmişdir.
Əli ZALOV,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
Analitik və üzvi kimya kafedrasının müdiri,
kimya elmləri doktoru,
Azərbaycan Respublikası qabaqcıl təhsil işçisi
Facebook-da paylaş
