Polimerlər kimi təsvir etdiyi makromolekulların varlığını nümayiş etdirən

 alman üzvi kimyaçısı German Ştaudinger Vorms şəhərində anadan olmuşdur (1881-ci il martın 23-də).O, kimyanın bu sahəsindəki işinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür (1953). Bundan əlavə, alimin görkəmli nailiyyətləri ketenlərin kəşfi və Ştaudinqer reaksiyasıdır. Ancaq bunlar hələ çox sonralar baş verəcəkdir.Bitkilərə və çiçəklərə olan sevgisi səbəbindən Halle Universitetində Georg Klebsin rəhbərliyi altında botanika elmini öyrənməyə başlamışdır. Orta məktəbi bitirdikdən sonra (1899) atası botanikanı daha yaxşı başa düşmək üçün onu kimya kurslarına getməyi təklif edir. Atasının məsləhətinə əməl edən Hermann Halle, Darmstadt və Münhen universitetlərində kimya üzrə təhsil alır. Tədricən kimya onun əsas marağına çevrilr və artıq o, 22 yaşında Halledə Daniel Forlanderin rəhbərliyi ilə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini aldı (1903). O,  Qallda universitetdə (1898), Darmştadtda Ali texniki məktəbdə (1899), Münxen universitetində oxumuş (1900) Qall universitetində fəlsəfə doktoru dərəcəsi almışdır (1903).  Onun elmi rəhbəri Daniel Vorlander olmuşdur. German Ştaudinger Fransada Strasburq universitetində işləmiş (1903-1907), Karlsruedə Ali texniki məktəbdə (1908-1912), Sürixdə Ali texniki məktəbdə professor vəzifəsində  çalışmışdır (1912-1926). O, Freyburqsk universitetinin kimya laboratoriyasının rəhbəri olmuş (1926), laboratoriya instituta çevrildikdən sonra (Yüksək molekullu birləşmələr institutu) oranın direktoru olmuşdur (1940-1951). German Ştaudinger omrünün sonuna qədər Yüksək molekullu birləşmələr institutunun fəxri direktoru olmuşdur (1951-ci ildən). 
Staudinger üzvi kimya sahəsində tədqiqatlarını Strasburq Universitetində D.Tielenin laboratoriyasında davam etdirmiş və orada karbon turşularının birləşmələri üzərində aparılan tədqiqatlar zamanı ketenləri kəşf etmişdir. Ketenlərin kimyası üzrə elmi işini başa vurduqdan dərhal sonra Ştaudinqer 26 yaşında Roland Şollu əvəz edən Karlsrue Texniki Universitetinin professoru təyin edilmişdir (1907). Karlsruhedə o, Karl Engler və Haber (yüksək təzyiq kimyasının banisi) kimi dövrün görkəmli kimyaçıları ilə tanış olur. Eyni zamanda, Ştaudinqerin tədqiqatları ketenlərin kimyasına, oksalilxlorid, alifatik diazo birləşmələrin iştirakı ilə reaksiyalara, butadien və izoprenin istehsalına yönəlmişdir.
Üzvi kimya üzrə dünya lideri olan H. Villstatter Berlin-Dahlemdə yeni yaradılmış Kayzer Vilhelm Kimya İnstitutunun direktoru təyin edilmişdir (1912). İsveçrənin Sürix Ali Texniki Məktəbi “Ketenlər haqqında”  ilk kitabını nəşr etdirmiş Staudingerə kimya fakültəsində boş qalan kafedranı təklif etmişdir. Sürixdə Staudinger üzvi sintez sahəsində tədqiqatlarını davam etdirmiş, bundan əlavə, o, fizioloji aktiv təbii birləşmələri tədqiq etməyə başlamışdır. 
Leopold Ruzicka (1939-cu ildə kimya üzrə Nobel mükafatını qazanan) ilə birlikdə Staudinger təbii piretrinlərin quruluşunu müəyyən etmiş və bu mühüm təbii insektisidlərin sintez üsullarını işləyib hazırlamışdır.
Birinci Dünya Müharibəsi illərində Staudinger müharibə zamanı çatışmayan təbii məhsulların əvəzediciləri olan aromatikləşdirici maddələr üzərində də araşdırmalar aparmışdır. 
Sintetik bibər əvəzedicisini uğurla istehsal etməklə yanaşı, Staudinger və Reichstein təbii qəhvə əvəzedicilərinin üzərində də tədqiqat aparmağa başladılar. Tədqiqatın sonunda onlar sintetik əvəzedicini - metil merkaptan və furfuril merkaptan qarışığını sənaye üsulu ilə istehsal etməyə başladıqlar.
Bu dövrdə Staudinger, Adolf fon Bayer, Emil Fişer və Richard Villstatterin rəhbərlik etdiyi, artıq çox köhnə və hörmətli bir elm olan üzvi kimya çərçivəsində tipik praktik kimyaçı idi. Artıq (1914-cü ilə) üzvi kimyaçılar müxtəlif sənaye sahələrində, o cümlədən boyalar və əczaçılıqda istifadə edilən 100.000-dən çox kimyəvi birləşməni sintez etmişdilər. Ona görə də 40 yaşına çatmamış Staudinger elm adamları arasında artıq aparıcı üzvi kimyaçı hesab olunurdu. 
İstedalı alim olan Staudinger yeni yaradılan polimer kimyasının fırtınalı dənizləri ilə üzləşmək üçün klassik üzvi kimyanın təhlükəsiz və adlı-sanlı cənnətini tərk etmək qərarına gəldi (1920-ci illərdə). Ştaudinqerin yenilikçi ruhu ona mühafizəkar kimyaçıların tipik təfəkküründən qoparaq yeni inqilabi konsepsiyalar hazırlamağa imkan verdi.
O, Frayburqdakı Albert Lüdviq Universitetində kafedra müdiri vəzifəsinə təyin edildi (1926) və bütün səylərini polimer kimyası elminin sərhədlərini genişləndirməyə və irəli aparmağa sərf edirdi. Onun  tədqiqat maraqlarına təbii kauçuk, sellüloza və polioksimetilen, polistirol və polietilen kimi sintetik polimerlər daxildir ki, Staudinger onları daha mürəkkəb biopolimerlər üçün model sistemlər hesab edirdi. Ştaudinger yeni sintetik polimerlər yaratmaqla yanaşı, polimer məhlullarının özüllülüyünü təyin edird və elektron mikroskopdan istifadə etməklə polimerlərin molekulyar quruluşunu təyin etməyə çalışırdı.
Staudinger tədqiqatlarını aparmağa vəsait əldə etmək üçün həmişə sənaye ilə sıx əlaqə saxlamış və plastik, rezinlə maraqlanan firmalar üçün texniki məsləhətçi kimi həvəslə fəaliyyət göstərmişdir. Uzun illər Frayburqda Makromolekulyar Kimya İnstitutunda polimer tədqiqatlarına müxtəlif şirkətlərin elmi rəhbərləri tərəfindən  sponsorluq edilmişdir. Staudingerin rəhbərliyi altında başlayan elmi seminarlar (1950-ci ildən) həm akademik, həm də sənaye kimyaçılarını bir araya gətirdi və tezliklə polimer kimyası üzrə hər il keçirilən ən böyük konfransa çevrildi (1990-cı illərdə 700-dən çox daimi iştirakçı ilə). 
Staudingerin elmi-tədqiqat işləri ümumi həcmi 10.000 çap səhifəsi olan 800-dən çox nəşrdə dərc edilmişdir. Bundan əlavə, o, “Üzvi kimyadan makromolekulara qədər” (1970)” adlı avtobioqrafiyasında tədqiqat materiallarını ümumiləşdirmişdir.
Uzun illər Staudingerin 1932-ci ildə Berlində nəşr olunmuş “Yüksək molekullu üzvi birləşmələr - rezin və sellüloza” dərsliyi bir çox elm adamları üçün kimyəvi “İncil” idi. Staudinger Bazeldə nəşr olunan “Wepf and Company” ilə birlikdə “Makromolekulare Chemie” adlı yeni elmi jurnal yaratdı (1947). 50 ildən artıqdır ki, bu jurnal polimer birləşmələrinin kimyası sahəsində aparıcı jurnal olaraq qalır.Bundan əlavə, Staudinger akademik kimya çərçivəsindən kənara çıxan əxlaqi və siyasi məsələlərdən uzaq qala bilməzdi. Birinci Dünya Müharibəsi illərində o, kimyəvi silahdan istifadəni açıq şəkildə tənqid etmiş və bu məsələdə alman ordusu üçün zəhərli qaz hazırlayan dostu F. Qaberin rəqibi kimi çıxış etmişdir. Staudinger döyüşənlərin sənaye potensialının qiymətləndirilməsinə əsaslanan bir sənəd nəşr etdirmişdir (1917). O, hesablamaların nəticələrinə əsasən belə qənaətə gəlmişdir ki, müharibədə əslində Almaniya tərəfi uduzub. Bundan sonra hər hansı qan tökülməsi mənasız olduğu üçün müharibə dərhal dayandırılmalıdır. Onun cəsarətli bəyanatları o dövrdə Almaniyanın millətçi ruhuna qəti zidd idi.
Staudingerin belə çıxışlarıi onun vətənpərvərliyinin dəfələrlə şübhə altına alınmasına səbəb olmuşdur. Bu, sonda ona gətirib çıxardı ki, nasistlər dövründə Frayburq Universitetinin dekanı, məşhur alman filosofu Martin Haydegger onun işdən çıxarılması prosesini başlatdı (1934). Staudinger Gestapo tərəfindən sorğu-sual edilsə də, istefasını qəbul etməyə məcbur olsa da, onun vəzifədən çıxarılması təxirə salındı və sonra yeni hökuməti açıq şəkildə qınamağı dayandırmaq şərti ilə ləğv edildi. Lakin onun sonra xarici ölkələrdə keçirilən elmi konfranslarda iştirak etmək üçün ölkəni tərk etmək icazəsi ilə bağlı bütün müraciətləri rədd edildi (1937-ci ildən). O, polimerlər kimyasının yaradıcılarından biri olmuş və əsas elmi işləri də polimerlər kimyasına aiddir.
German Ştaudinger difenil keteni (ketenlərin ilk nümayəndəsi) sintez etməklə ketenləri kəşf etmişdir (1905). Ketenlər mühim antibiotik olan pensilin və amoksilinin sintezində aralıq birləmədir. O, diazonium birləşməsi əsasında spisulfonların alınmasını (alman kimyaçısı F. Pfenninger ilə birlikdə), trifenilfosfiniminlərin təsiri ilə karbonil qrupunun imin qrupuna çevrilməsi reaksiyasını (hazırda üzvi kimyada Ştaudinger reaksiyası adlanır) kəşf etmiş (1919) və üzvi birləşmələrin funksional qruplarının reaksiyalarının sistematikasını təklif etmişdir (1923). German Ştaudinger çobanyastığı çiçəyindən piretrin maddəsini ayırmış (tələbəsi Nobel mükafatı laureatı Leopoldina S. Rujiçka ilə birlikdə) (1924) və  polivinil spirtini almışdır (1926). O, atomların öz aralarında kovalent rabitə ilə birləşərək iri molekulları -  polimerlərləri əmələ gətirdiyini sübut etmiş və makromolekulların zəncirvari quruluş nəzəriyyəsini irəli sürmüşdür (1922). Bu nəzəriyyə bəzi polimerlərin ərimək və həll olmaq qabiliyyətini itirməsini izah edə bilmirdi. O, bu nəzəriyyəni şaxəli makromolekul və  üçölçülü polimer tor haqqında təsəvvürlərlə tamamladı. V. Xeyer ilə birlikdə üçölçülü polimerləşmə reaksiyasını kəşf etmiş (1934) və polimerin molekul kütləsi ilə onun məhlulunun özüllüyü arasındakı asılılığı göstərmişdir. Bunun əsasında molekul kütləsinin viskozimetrik təyini üsulunu işləyib hazırlamış, polimerlərin alınmasının və modifikasiyasının alınma üsullarından birini – polimer analoji çevrilmələr üsulunu təklif etmişdir. 
Ştaudinger qəhvənin ətirlilik və dad xassələrinin kimyəvi əsasını öyrənən ilk alim olmuşdur və  qəhvənin süni essensiyasını almışdır. İkinci Dünya müharibəsində, Almaniya özünün daimi təminatçılarından təcrid olunduğu zaman özqnq sünii qəhvə ilə təmin etmişdir.
German Ştaudinger “yüksək-molekullu maddələr kimyası sahəsindəki tədqiqatlarına görə” kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür (1953).  Bundan əlavə o, Heydelberq Elmlər Akademiyasının ekstraordinar  üzvü (1929), “Leopoldin” Alman Təbiət Akademiyasının üzvü (1932) olmuş, Emil Fişer (1930) və “Xidmətə görə” Böyük Federal xaç almışdır medalı (1952).
Ştaudinger German bitki fiziologiyası sahəsində mütəxəssis olan Maqde Voyt adlı qadınla evlənmiş (1927), ancaq övladları olmamışdır.
German Ştaudinger Freyburqda ürək xəstəliyindən vəfat etmişdir (1965-ci il  sentyabrın 8-də). 
 
 
Əli Zalov
Kimya elmləri doktoru, professor
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 
Analitik və üzvi kimya kafedrasının