Mövzuya seçdiyim başlıq – “GÖZ YAŞIMLA ÇƏMƏNLƏRİ SULASAM...” fikiri Əlibala Zaloğluna məxsusdur. Hesab edirəm ki, bu fikir nə qədər poetik səslənsədə, bir o qədər də müəllifin iç dünyasını, mənəvi aləmini açıqlayır. 

Dünyada nadir insanlar var. Sevgisiylə, nifrətilə, peşəsini dərindən bilməsilə, iradəsilə, dərdə-qəmə dözməsilə sıralanan nadir insanlar. Belə nadir insanlardan da biri Yazıçılar Birliyinin üzvü, ustadpedaqoq, ali məktəb işçisi Əlibala Zaloğludur (Zalov Əlibala Zal oğlu). O, özünün publisist məqalələri, poetik yeniliklərlə zəngin mənalı şerləri, qısa, lakonik fikir tərzinə malik deyimləri ilə oxuculara yaxşı tanışdır. 
Əlibala Zaloğlu ömrünün müdrik çağını yaşayır. Bu yaşa çatana qədər həyatında sevinclərlə bahəm ağrı-acılar da görüb. Ən böyük ağrısı - doğulduğu torpağın, dünyaya göz açdığı Xələfli kəndinin tarixi düşmənlərimiz tərəfindən dağıdılıb talan olmasıdır.İnsan bu dünyada hər bir ağrıya, itkiyə tab gətirə bilər, amma yurd ağrısı onu ömrü boyu dərdin, kədərin quluna çevirər. Necə ki, özü belə deyir.
Düşmən izi baharında, qışında
Talan olmuş torpağında, daşında
Bir xəyal dolanır indi başımda
Yanıb oda qalanıbmış Xələflim! 
 
Zaloğlunun dağ başında qalası,
Səhər, axşam igidlərə duası,
İndi daha sağalacaq yarası,
Üzün gülsün, kədər ötmüş, Xələflim!
 
Yaxud başqa bir şeirində:
 
Sənsən göz-bəbəyim, sənsən canım da,
Namusum, qeyrətim, şöhrət, şanım da
Yolunda halaldır, axsa qanım da
Sənsiz ki halımız yamandır, Vətən!!
 
 
Bütün bunlar şairin nostalji hisslərinə meydan açır, onu dünya haqqında, həyat, ömür haqqında kədərli və fəlsəfi düşüncələrə sövq edir. Zaman dəyişir, nizam - tərəzi pozulur, insanlar arasında ayrı-seçkilik yaranır, sanki həyat öz axarını itirir.“Keçmərəm Vətənimdən” adlı şeirində bu mənzərə aydın görünür.
 
...Eh, Xudafərin... Xudafərin...
Ömrü uzun olar dərdi-səri bilməyənin,
Yolçun olmaq kaş bəxtimə tuş olaydı.
Sən də dərdli, mən də dərdli, gülməyənim
Həsrətindən bu qəlbim donmuş olaydı...
 
Qurğuşunlar Araz suyun deşər, keçər,
Hər birisi bir yaradırbu qəlbimə.
Zınqırovlar cingildəyər, xəyal köçə,
Yüklənsə də çarə olmaz bu dərdimə.
 
Sınıq körpü, sənin hüznün çoxdan idi,
Yaraların qövr edirdi, zaman-zaman.
Xəyanətlər dərd üstünə dərd gətirdi,
Sınan könlüm bir də sındı, necə yaman?
 
 
Azərbaycan poeziyasında Səməd Vurğundan üzü bəri Məmməd Araza qədər atını bir-başa çapdıran  “dünya” sonda nə sənin olur, nə də mənim. Bu qeyri adi gözəllə - “dünya” ilə həsb-hal, onunla dərdləşmək, onun gedişatından narazılıq və s. motivlər bu gün də poeziyamızda geniş yer tutur. “Yurd ağrıları”ında işləri düzəlməyən bu cəncəl dünyanı nizama düzmək inadı, yaxud bu dünyanın cəngindən bezib, gücü-qüvvəti tükənmiş cəngavərin hayqırtısı eşidilir:
 
                                    Quruyub bulaqlar, axmır suları,
Göyərmir çəmənlər, ötmür quşları.  
Kol basmış yolları, yetim daşları
Nə olar buraxın gedək, oxşayaq! 
 
Düzlər çiçəksizdi, daşlar mamırsız,
Baharı yağışsız, qışı da qarsız.
Min illik evləri indi divarsız.
Biz gedək ucaldaq, hörək, oxşayaq!
 
Oxşayaq, göyərsin quru kötüklər,
Təpələrə qaltaqlanan gədiklər,
Arıların qəribsəmiş pətəklər,
Çağırır arısın, gedək, oxşayaq!
 
Oğullar yağının oydu gözünü, 
Sildi yurdumuzdan murdar izini. 
“Torpaq sadiq yarım” deyən pirini,
Baş əyək, üz qoyaq, öpək, oxşayaq! 
 
Çoxları dünyadan nigaran getdi, 
Arzusu qəlbində nagüman getdi. 
Daha güc tükəndi, dözüm də bitdi,
De niyə gözləyək?- Gedək, oxşayaq!
 
Dağlar da pəjmürdə, pərişan indi,
Qurdlarmı dağlarda ulaşan indi. 
Varmı dərdimizi soruşan indi? 
Üz tutaq dağlara, gedək oxşayaq!
 
Əlibala Zaloğlunun dlinin əlvanlığı, şirinliyi, oynaqlığı, poetik müşahidələrin dərinliyi, bəzən gümrah, bəzən ağrılı-acılı düşüncələrin, bəzən fərəhli, bəzən küskün hisslərin vəhdətindən yaranmış  dolğun bir fəlsəfi əsərdir. Onun poeziyasının məhvəri vətən eşqi, amalı vətəndaşlıq, məqsəd və məramı onun Dünyası – Azərbaycan haqqında həm nikbin, həmdə nigaran qənaətlərdir. Şair “Nəshiət” şeirndə DÜNYA ilə İNSAN arasında körpü qurmağa çalışır:
 
İndiki qaranlıq qaranlıq deyil,
İndiki qaranlıq zülmətdi, bala.
İndi kağız üstdə min dərd yazırlar,
Heç biri dərd deyil, minətdi, bala.
 
...Biri var, nə doyan, nə duran deyil,
Namərdə, nakəsə əl vuran deyil,
Adına ələkçi, qıl verən deyim.
Bu ki insan deyil, xilqətdir, bala.
 
Hə... çox baş aparır, deyəsən, atım,
Bir neçə kəlmədir mənim sursatım.
Şəhidlər gedən yol mənim həyatım,
Bu da ki bir acı, möhnətdir, bala. .. 
 
Oğurluq, quldurluq, talahatala,
İnsafsız, mürvətsiz gəlməz ki yola.
Zaloğlu, yetəsən Vətən-vüsala,
Bunu da mən deyim, fürsətdir bala!...
 
Vətən içindəki xainlər, xəbislər, talançılar son vaxtlar yaman fəallaşıb. Göz önündədilər. Onlara qarşı mübarizə aparmaq tək prezidentin işi deyil. Onun dediyi kimi burda, bu mübarizədə biz də onunlayıq.
Əlibala Zaloğlu dərdli şairdir, çünki şairi zaman yetişdirir. Həm də dövrün siması müəyyən mənada şairdən asılıdır. Dərdin mahiyyəti başqadır, bu dərd həm fərdidir, həm də hamının dərdidir. Dərd adamı dəyişdirir. Müdrikləşdirməsə belə hər halda sinnini bir xeyli artırır. Qarabağ, Zəngəzur, Göyçə və s. param-parça olmuş Azərbaycan... Budur şairin qəlbini parçalayan, ürəyini dağlayan, sağalmaz yara... Bu yerdə fərdi və bəşəri dərdin hər ikisi bir nöqtədə birləşir. 
 
Mən torpağam, bir anatək
                                       Acıyıram insanlara.
Necə olub, süd vermişəm,
Döşlərimdən tiranlara?
 
...Bəs bu qədər dilbilməzlər, 
Bədniyyətli, rəhimsizlər
Necə artıb, çoxalıblar?
Sonda qənim insanlara?!
 
Yaxud
Nə din, nə danış deyir,
Yaşamaq çox ağır, Allah.
Haqqlı-haqsız göz önündə,
Yəqin, dünya kordu vallah!
 
...Bu nə zillət biz çəkirik
Dərd şumlayır, qəm əkirik
Yuvamızdan düşdük perik
Elə pis gün bizə qala?
 
Nə qədər ki, yurdlarından didərgin düşənlər öz torpaqlarına qayıtmayıblar, nə qədər ki, hələ həyat öz qaydasında deyil, yenə rüşvətxorluq, var-dövlət hərisliyi, yalanlar hədsiz bəlalar törədir, onda bu, dərdə çevrilir. Özü də hamının dərdinə...
 
Qəriblikdə biri mənə daş atdı,
Elə bildim uçdu dağlarım mənim.
 
Yaxud,
 
Eşqimlə qurduğum uçdu, saray yox, 
Dağıldı özüllü divarım mənim.
...Göz yaşımla çəmənləri sulasam,
Daha bitməz yaşıl bağlarım mənim...
 
Atası Zal Əziz oğluna xitabən yazdığı “İgid atam, mərd atam” şerində bütövlükdə halal zəhməti ilə yaşayan insanları, mərd kişiləri, sözünün ağası olan insanları ümumiləşdirib.
 
Ömrünün sonunadək
Hay haraydan qalmayan,
Ağacını, bəlgəsini
Hec vaxt yerə salmayan.
Mənim igid, mərd atam!
 
Dağdan ağır bir kişi;
Sözüylə əlbir, işi.
Təpər səbir vərdişi.
Mənim igid, sərt atam!..
 
 
Əlibala Zaloğlu başı qarlı dağlar timsalıdır, bir anda duman gəlir dağı bürüyür, göz-gözü görmür. Bir də görürsən bir ağ yel qara buludları qovub apardı, yenə də dağ döşündə bülbül gülü, gül bülbülü çağırır. Günəş zümrüd yamaclara öz şəfəqini çiləyir. Bir sözlə o, ovqat şairidir. Qaçqınlığın, köçkünlüyün ağrı-acılarından yazanda, dünyanın gedişindən narazılığını ifadə edəndə, elə dağları duman bürüyür, onu anlayırıq. Bəlkə hamımızın ürəyindən keçənləri bir az sərt, bir az daha çılğın ifadə edir, ya da şikayətlər, gileylər eşidirik. 
 
Bir bülbüləm çiçəyim
Niyə solub,saralıb?
Axı nəğməmin çoxu
Yurdumda əsir qalıb
 
Yaxud,
 
Bir halın tənədir, bir halın nazdır,
Bir halın kamandır, bir halın sazdır.
Bir halın qış isə, bir halın yazdı
Bir halın gör necə ərk ilə gedir.
 
Bunlar onun haqqa ədalətə olan inamını itirmir.
Amma sevgi şeirlərində ovqat başqalaşır, ahəng dəyişir, gözəlliyin, gözəllərin vəsfi ön plana keçir. Elə bil bir ustad el aşığının dilindən məhəbbət dastanı dinləyirsən. Onun belə sevgi şeirləri bizə ustad aşıqların qoşma və gəraylılarını xatırladır.
 
Bir əsməri gözəl var
Baxışı gəl - gəl deyir!.
Baxışından gül açar
Bax mənə dincəl deyir.
 
Çəməni düzü gəzək ,
Hər gülə göz süzdürək,
İki canda bir ürək
Olmasın əngəl deyir.
 
Ömür axır su kimi
Yandırıb yaxır kimi?
Mən tənha fağır kimi
Fürsətdir dur gəl deyir
 
Dostlar tənə etməsin,
Ömür hədər getməsin,
Eşqsiz bir an ötməsin
Gülə - gülə gəl deyir.
 
Gəlişin dilim açar,
Bülbüləm gülüm açar,
Bu sevgi elimə car
Olsun ; - təki gəl deyir.
 
Zaloğlu, bu nə sevda
Tənə sən tək səyyada
Tərlan tənha yuvada
Qalmasın; - dur gəl deyir.
 
İndi isə Əlibala Zaloğlunun publisistikasından danışmaq yerinə düşərdi. XXI əsrin adamı – Ə.Zalov böyük rus mütəfəkkiri A.N.Radişşevə ünvanladığı məktublarında onu narahat edən, günümüzün reallığına çevrilən ağrıları, acıları təfəkkür süzgəcindən keçirərək təhlil edir, mənalandırır. Onun 200 il əvvəlki görünənlərlə, bu gün gördükləri arasındakı paralleləri, oxşarlıqları, bəzən təzadları sənətkar dili ilə qələmə alması, bəzən öz-özünə suallar verməsi, onlara cavab tapmağa çalışması olduqca təsirlidir, yaddaqalandır – bu fikirlər onun “Qəlbimdən qələmimə” kitabına pedaqoji elmlər doktoru, professor Müseyb İlyasovun yazdığı ön sözdən götürülüb.
Əlibala müəllim “Radişşevə məktublar” (Əlibala Zaloğlu “Qəlbimdən qələmimə”, 256 səh., Təknur, 2008)əsərində günümüzü əks etdirən bir konsepsiya yaradıb. Demək olar ki, hər bir azərbaycanlını narahat edən məsələlər haqqında – “Nadanlıq”, “Anadilli məktəb haqqında”, “Xoşbəxtlik”, “Hüquq”, “Unutqanlıq”, “Talançılıq”, “Rüşvətxorluq”, “Yerlibazlıq”, “Qanuna hörmət”, “Mənəvi azadlıq” və s. – geniş və hər tərəfli danışır. Dövrün nəbzini tutmağı bacaran yaradıcı insanın təbii ki, xalqının, ana yurdunun müasir gerçəkliyi daha çox düşündürür. Ə.Zaloğlunun “Qəlbimdən qələmimə” kitabında respublikamızın həyatındakı mühüm dəyişikliklər poetik, obrazlı əksini tapmışdır. Müəllif yazır: “ ...Mən mənəviyyatdakı tənəzzülü, təhkimçiliyi demək istəmişəm. Bunu nə dərəcədə düzgün ifadə edə bilmişəm, yaxud bilməmişəm ...bu başqa məsələdir. ...mənim yazılarıma heç kim siyasi rəng verməsin. Mən yalnız mənəviyyatımızın, əxlaqımızın sırağa günündən, dünənindən və bu günündən, bəzən də imkanım daxilində gələcəyindən bəhs etmək istəmişəm. Bu, bir məktubdur”. XVIII əsrin maarifçisi Radişşevə, həm də onun bugünkü, ruhi daşıyıcılarına olan məktublarında bir növ yazıçının əxlaqı, əqidəsi öz əksini tapıb. Professor Nizaməddin Şəmsizadə bu məktubları oxuduqdan sonra gəldiyi qənaət belə olub – “bizim A.N.Raidşşevə və onun varislərinə, ümumiyyətlə bütün Rusiyaya yazacağımız məktublar və alacağımız cavablar çoxdur”. 
Məktubların birində yazır: “mən öz daxili aləmimə fikir verdim və gördüm ki, insanın fəlakətinə səbəb insandır, həm də çox vaxt...”, Azərbaycan ziyalılarına “əgər günlərin bir günündə Azərbaycan dünyanın ən qüdrətli ölkələrindən biri olsa, onda siz onun keçmiş Azərbaycan əraziləri olan Zəngəzuru, İrəvanı, Borçalını, Dərbəndi, Təbrizi demirəm – qeyri ölkələri... işğal, ilhaq etməsinə razı olardınızmı” sual ünvanlayır. Onların cavabı –“Xeyr” kəlməsi elə müəllifin əxlaqını, əqidəsini əks etdirir. Böyük ziyalılar daim insanın insan fəlakətinə səbəb olmasına qarşı çıxıblar.
Əlibala Zaloğlu məktubları sırf milli materiallar – şəxsi müşahidələr, milli xarakterlər əsasında işlənib. Bütün məktubları oxuyub kənara qoyandan bir müddət sonra yazıçının arzuladığı, görmək istədiyi nadanlıqdan, eybəcərlikdən, pisliklərdən uzaq, xalis qızıl kimi günəş şəfəqləri altında parlayan qüdrətli Azərbaycan, gözlərin qarşısında canlanır. Yorulmaq bilməyən, möhkəm iradəli, təmiz qəlbli, əxlaqı, əqidəsi düzgün, büllur kimi təmiz adət-ənənələrin qoruyucusu Azərbaycan atası, anası, bacısı, qardaşı, şairi, fəhləsi, alimi, kəndlisi... düşür yadına. Bunların hamısı saysız-hesabsız dəqiq yazıçı müşahidəsi nümunələridir. Hadisənin detallarının dərinliyinə, məkanın bütün təfərrüatına varmağa güclü meyl  Ə.Zaloğlunun yaradıcılığına xas olan xüsusiyyətdir. Yazıçının məktublarında hadisələrin cərəyan etdiyi məkana diqqət yetirin: şəhərdə, kənddə, tarlada, ali məktəb auditoriyasında, yol müfətişinin söhbəti, bir sözlə Azərbaycanın xəritəsinin hər yeri.
Onun bütün məktubları demək olar ki, uğurludur, konkretdir, predmetlidir, yaddaqalandır və bu keyfiyyətlər o qədər yerinə düşür ki, onların süjet xəttinə, psixoloji təhlilinə ehtiyac qalmır. İctimai təpər, fəal vətəndaşlıq mövqeyi yazıçının poetik qəhrəmanının əsas “insan xüsusiyyətlərindəndir”. Amma hər bir həqiqi bütöv insan kimi yazıçının qəhrəmanı da mürəkkəb duyğular aləminə, mənəvi zənginliyə malikdir – onun qəlbi ağrılardan-acılardan xali deyil, ömür yolunda qazanclarıyla yanaşı, itgiləri də olub. İnsanın mürəkkəb daxili aləminə nüfuz edərkən yazıçı həqiqətə sadiq qaldığındandır ki, onun qəhrəmanına – saf, təmiz qəlbli, VƏTƏN sevdalı AZƏRBAYCANLIYA inanır, etibar bəsləyirik. “Radişşevə məktublar” əsəri, məncə, həm ƏlibalaZaloğlunun, həm də bütövlükdə çağdaş Azərbaycan nəsrinin əhəmiyyətli uğurlarından sayılmalıdır.
Əlibala Zaloğlu Respublikamızın dövri mətbuatında daim çıxış edir. Elmi, ədəbi-bədii, publisistik yazıları həmişə oxucuların diqqətini çəkir. “Müasirləri akademik Hüseyn Əhmədov haqqında” çoxcildliyin 2 cildinin tərtibçisi və həmmüəlifidir. “Pestalotsi humanizmi, Makarenko iradəsilə” elmi-pedaqoji məqaləsi tələbələrin diqqətini cəlb etmişdir. XX əsr Azərbaycan pedaqoqları haqqında yazdığı məqalələr orijinallığı ilə seçilir. Onunla söhbətlərimizdən aydın olur ki, ona yetəri olan tək vətəndir. Bu fikri belə ifadə edir:
 
Bu dünya ötəridir,
Şan şövkət bitəridir,
Tək vətən yetəridir
Keçmərəm vətənimdən...
 
Müəllim, tələbələrin sevimlisi, pedaqoq, şair, publisist Əlibala Zaloğluna yeni yaradıcılıq uğurları və istəklərinə yetmək arzusu ilə...
 
 
Əli ZALOV,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
Analitik və üzvi kimya kafedrasının müdiri,
kimya elmləri doktoru, professor